Utrata statusu planety w 2006 roku miała miejsce, gdy Międzynarodowa Unia Astronomiczna (IAU) zdefiniowała na nowo kryteria klasyfikacji planety. Dlatego obiekt w układzie słonecznym staje się planetą, jeśli spełnia trzy główne warunki, które zostały ostatnio zdefiniowane:
- Musi krążyć wokół Słońca. Pluton spełnia ten warunek, ponieważ jego trajektoria okrąża Słońce.
- Siła grawitacji powoduje, że obiekty są przyciągane do siebie, a z powodu swojej masy mają tendencję do formowania się w kształty sferyczne i stawania się planetami. W związku z tym Pluton również się tutaj kwalifikuje, ponieważ jest wystarczająco duży, aby uformować kształt przypominający kulę.
- Żaden inny obiekt nie powinien dzielić z nim tej samej orbity. Pluton nie spełnia tego warunku. Innymi słowy, w obrębie płaszczyzny orbitalnej Plutona w Pasie Kuipera znajduje się wiele innych ciał niebieskich.
Ostatnia zasada doprowadziła do zdegradowania Plutona do statusu „planety karłowatej”, nowej kategorii wprowadzonej przez IAU.
„Oczyszczając orbitę”, oznacza to, że z biegiem czasu stanie się dominującym ciałem grawitacyjnym na swojej orbicie wokół Słońca wśród innych, które albo są przyciągane, albo akreowane (związane), wypychają je z własnych orbit i w inny sposób usuwają z ich ścieżek. W ten sposób „planeta skutecznie ‘oczyszcza’” wszystkie mniejsze masy i zanieczyszczenia w pobliżu miejsca, w którym krąży.
Klasyczne planety, takie jak Ziemia, Jowisz czy Mars, oczyściły swoje orbity przez miliardy lat i stały się dominującymi obiektami w odpowiadających im strefach orbitalnych. Różnica między ich masą a masą wszystkich innych obiektów znajdujących się w pobliżu była znacząca – były one znacznie bardziej masywne niż jakiekolwiek inne obiekty znajdujące się w ich sferze wpływu.
Jednak w przeciwieństwie do tych dwóch planet karłowatych, Pluton nie był w stanie całkowicie oczyścić swojej orbity, ponieważ w Pasie Kuipera porusza się niezliczona ilość małych lodowych ciał, w tym planet karłowatych. Dlatego określany jest jako planeta karłowata, ale nie jako prawdziwa planeta.
Gdyby nie istniało kryterium oczyszczania orbity innych obiektów, kilka obecnych planet karłowatych mogłoby być klasyfikowanych jako planety. Oto kilka przykładów:
Eris
Eris jest jednym z największych obiektów w Pasie Kuipera, nawet większym niż Pluton i również prawie sferycznym. Eris najprawdopodobniej byłby określany jako planeta, gdyby tylko pominięto warunek oczyszczania orbity.
Haumea i Makemake
Te dwa obiekty również mają zaokrąglone kształty i posiadają znaczne rozmiary wśród wszystkich obiektów znajdujących się w Pasie Kuipera. Użycie tego kryterium wskazuje, że nie spełniają one niektórych kryteriów, aby być uznawane za Eris lub Plutona, ale mogą łatwo pasować do innych dwóch.
Więc, gdyby IAU nie uwzględniło warunku, że orbita musi być wolna w definicji planety, więcej ciał w naszym układzie słonecznym byłoby uznawanych za planety. Ta zmiana umożliwiła dokładniejszą klasyfikację i rozróżnienie między głównymi członkami a mniejszymi ciałami niebieskimi w naszym Układzie Słonecznym.
To, czy Pluton powinien zachować swój dawny status planety, czy stać się planetą karłowatą, od zawsze było przedmiotem dyskusji astronomów i entuzjastów astronomii. Włączając Plutona z powrotem, niektórzy eksperci są optymistyczni, że istnieje potrzeba zmiany lub rozszerzenia takich definicji dotyczących tego, czym jest planeta.
Zmiany w klasyfikacjach ciał niebieskich w astronomii następują w wyniku konsensusu naukowców na podstawie odkryć i ustaleń. W przypadku, gdy wystarczająca liczba członków Międzynarodowej Unii Astronomicznej (IAU) zgodziłaby się, że zmiany są konieczne, mogliby ponownie otworzyć dyskusje na temat kryteriów klasyfikacji planet. Do tego czasu Pluton pozostanie sklasyfikowany jako planeta karłowata.