Shahu është një lojë e lashtë, prandaj çështja e origjinës së saj gjithmonë shkakton diskutime dhe kërkime. Në përgjithësi besohet se shahu ka rrënjët e tij në Indi rreth shekullit të 6-të, një kohë e cila quhet “Chaturanga,” që do të thotë “katër ndarje.” Kjo version i hershëm i shahut ishte i ngjashëm me shahun modern, por kishte rregulla paksa të ndryshme dhe luhej me figura që përfaqësonin njësi të ndryshme ushtarake, duke përfshirë elefantët, kalorësinë, mbretërit dhe pionët.
Nga India, loja u përhap në Persi ku u njoh si “Shatranj”. Më pas u përhap përmes Lindjes së Mesme dhe Afrikës Veriore pasi muslimanët pushtuan Persinë. Shahu arriti në Evropë përmes rrugëve tregtare dhe pushtimeve, veçanërisht përmes Spanjës dhe Italisë gjatë Mesjetës.
SHAHU NË EVROPË
Në Evropë, në shekullin e 15-të, filluan ndryshime në rregullat për luajtjen e shahut, veçanërisht futja e mbretëreshave së bashku me peshkopët modernë. Si rezultat i këtyre ndryshimeve, loja u bë më dinamike me mundësi të reja strategjike që u hapën për lojtarët. Këto ndryshime e bënë atë popullore edhe në klasa të tjera të shoqërisë, gjë që çoi në rritjen e popullaritetit të saj.
Shahu u bë i njohur nga njerëzit që vizitonin kafenetë në Paris dhe Londër gjatë shekullit të 18-të, ku ata gjithashtu themeluan klubet e para të shahut. Ky periudhë ishte dëshmitar i përparimeve të mëdha drejt zhvillimit të teorisë, kur shahu filloi të shihej si intelektual dhe jo thjesht argëtues.
Era e lulëzimit për shahun në Evropë u shënua nga shekulli i 19-të. Rregullat u standardizuan; kështu që turneu i parë modern ndodhi në Londër në 1851. Gjithashtu, shumë klube shahut u themeluan së bashku me organizata të tjera të lidhura, që përfundimisht çuan në krijimin e Federatës Ndërkombëtare të Shahut (FIDE) e themeluar në 1924.
Evropa mbeti dominante në skenën botërore për këtë sport gjatë shekullit të 20-të, duke prodhuar kampionë si Alexander Alekhine, Anatoly Karpov ose Garry Kasparov. Një numër i madh lojtarësh kampionë dolën nga shkollat ose akademitë të specializuara vetëm në shahu, si ato që ndodhen brenda ish-Bashkimit Sovjetik, Francës dhe Gjermanisë.
SHAHU NË AMERIKË
Shahu luhej në Amerikë gjatë kohëve koloniale, por u bë popullor vetëm pas mbërritjes së emigrantëve evropianë në shekullin e 19-të. Qendrat e shahut u shfaqën në qytete si New York, Philadelphia dhe Boston, ku kishte shumë klube dhe skena kafeje për shah.
Një nga promovuesit e hershëm amerikanë të shahut ishte Benjamin Franklin, i cili e shihte atë si një mjet për zhvillimin e cilësive morale dhe intelektuale. “Moralet e Shahut,” eseja e tij nga 1786 është një nga regjistrimet e para të Amerikës për këtë lojë.
Fondimi i Federatës së Shahut të SHBA-së në vitin 1939 ishte shumë i rëndësishëm, sidomos në lidhje me organizimin e turneve dhe popullarizimin e shahut në të gjithë vendin. Me kalimin e kohës, shumë ngjarje shkollore, kolegji dhe kombëtare e vendosën shahun si një aktivitet që mund të bëhet për argëtim ose për konkurrencë serioze njësoj.
Një pikë kyçe tjetër për shahun ndodhi në Amerikë gjatë shekullit të njëzetë kur Bobby Fischer mundi Boris Spassky si pjesë e ndeshjes në Reykjavik, e cila më vonë u bë e njohur si "Ndeshja e Shekullit" që ndodhi në vitin 1972. Fitorja solli popullaritet kombëtar për Fischer, duke rritur interesin global për këtë lloj loje përsëri.
Një nga rastet më të rëndësishme në historinë e shahut ndodhi në Amerikë kur Garry Kasparov, kampioni botëror, luajti kundër superkompjuterit të IBM-së Deep Blue në vitin 1997. Ishte hera e parë që një kampion botëror në detyrë u mund nga një kundërshtar i kompjuterizuar që luante nën kushte turneu dhe, për këtë arsye, shënoi një përparim të paçmuar në inteligjencën artificiale dhe shkencën kompjuterike.
SHAHU NË AMERIKËN LATINE
Shahu është luajtur në të gjithë Amerikën Latine që kur u soll nga kolonizatorët evropianë në kontinent kryesisht gjatë shekullit të 16-të dhe të 17-të. Megjithëse ishte popullor mes popujve indigjenë që nga fundi i shekullit të nëntëmbëdhjetë, shahu kurrë nuk u përqafua nga ata në kohë më të hershme.
Në shekullin e 19-të, shahu fitoi popullaritet me zhvillimin urban si dhe rritjen e institucioneve kulturore në qytetet kryesore si Buenos Aires, Rio de Janeiro dhe Santiago. Klube dhe kafene shahistësh ishin vende të preferuara për të luajtur këtë lojë.
Me kalimin në shekullin e njëzetë, shahu ishte bërë thellësisht i rrënjosur në shumë pjesë të Amerikës së Jugut. Argjentina u bë një nga qendrat kryesore të shahut në atë kontinent, duke pritur turne të rregullta ndërkombëtare të mëdha.
Disa lojtarë të njohur shahistë nga Amerika e Jugut që kanë gëzuar njohje në të gjithë botën përfshijnë Miguel Najdorf – një lojtar polak që emigroi në Argjentinë gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe u bë një nga lojtarët më të fortë në Tokë; Henrique Mecking (Mequinho), një master brazilian i shahut i renditur midis lojtarëve më të mirë të botës së tij gjatë viteve 1970.
Sot, vendet e Amerikës së Jugut kanë shumë entuziastë për këtë lojë, dhe ajo është mjaft popullore në të gjithë kontinentin si një e tërë.
SHAHU NË AFRIKË
Rrënjët historike të shahut në Afrikë nuk janë shumë të thella krahasuar me ato në Evropë ose Azi. Megjithatë, kishte variante të ngjashme me shahun që ekzistonin për shekuj në pjesë të ndryshme të Afrikës. Forma moderne e kësaj loje tavoline arriti në Afrikë kryesisht në shekullin XIX për shkak të përpjekjeve të kolonizimit evropian.
Gjatë shekullit XX, veçanërisht mes shteteve që kishin lidhje më të ngushta me fuqitë koloniale të mëparshme si Algjeria, Egjipti, Afrika e Jugut etj., SHAHI filloi të fitonte popullaritet. Dhe ishin shkollat dhe universitetet ato që promovuan shahun më gjerësisht, çka çoi në krijimin e klubeve dhe asocacioneve të shahut.
FIDE (Federata Ndërkombëtare e Shahut), për shembull, mbështeti dhe zbatoi shumë programe për promovimin e shahut, duke përfshirë krijimin e akademive të shahut dhe trajnimin e instruktorëve.
Shembuj si Phiona Mutesi nga Uganda, e njohur si “Mbretëresha e Katwe” në industrinë e filmit, tregojnë se si shahu mund të përdoret si një mjet për përmirësim individual dhe rritje brenda një komuniteti.
Në disa vende, shkollat përfshijnë shahun në kurikulat e tyre për të zhvilluar aftësi kritike në mendim dhe aftësi zgjidhjeje problemesh.
SHAHI NË EPOKËN E RE
Sot, ky lojë ka një natyrë komplekse që e ka bërë atë një çështje ndërkombëtare. Për shembull, përveç qëllimeve argëtuese dhe konkurruese, edukimi; zhvillimi personal përmes fitimit të aftësive; komunikimi ndërkulturor mund të arrihet të gjitha duke përdorur këtë sport.
Shahu njihet globalisht si një lojë mendore që ndihmon në zhvillimin kognitiv përmes përmirësimit të aftësisë për të mbajtur në mendje, përqendrimit që çon në nota më të mira mes fëmijëve të vegjël. Të luash shah ndihmon në përmirësimin e aftësive kognitive si mbajtja në mend dhe përqendrimi veçanërisht te studentët e rinj. Ka treguar nga studimet se introduktimi i shahut në kurikulat shkollore rrit performancën akademike të nxënësve në përgjithësi me theks të veçantë në aftësitë matematikore.
Tournamentet e organizuara, kampionatet dhe sponsorizimet e kanë bërë shahun një sport profesional gjithashtu. Ka mundësi të ndryshme për lojtarët profesionistë për të pasur karriera të qëndrueshme dhe shumë mundësi për të marrë pjesë në ndeshje të nivelit më të lartë, duke përfshirë Kampionatin Botëror të Shahut.
Prandaj, mund të jetë e dobishme për lehtësimin e stresit dhe reduktimin e niveleve të ankthit nëse dikush luan shah.
Inteligjenca artificiale është ndikuar ndjeshëm nga shahu. Ndeshjet historike mes njeriut dhe makinës në shah, si kompjuteri Deep Blue i IBM-së, kanë ofruar mësime të vlefshme në teknologjinë e avancuar të AI.
Në përfundim, kjo është një aktivitet që mbetet shumë-dimensionale me implikime të gjera në të gjithë botën që shërben si një urë që lidh brezat, kulturat dhe teknologjitë.